مراسم تفت نخل گردانی
مراسم تفت نخل گردانی یکی از مهیج ترین مراسم معنوی و آیینی استان یزد است. این مراسم همه ساله در ماه محرم و ایام سوگواری امام حسین (ع) برگزار می شود. در این مراسم پر شور جمعیت زیادی حضور دارند. این مراسم یکی از میراث معنوی ثبت شده کشور است که چند سالی است که ثبت جهانی آن نیز در دستور کار سازمان میراث فرهنگی، صنایع دستی و گردشگری استان یزد قرار گرفته است.
یکی از معانی قدیمی نخل، تابوت و تزئین تابوت است. منظور از نخل در مراسم عاشورا نخل گردانی نیز همین است. نخل گردانی مراسمی نمادین است که در روز عاشورا در بسیاری از نقاط ایران به عزاداری شهادت امام حسین، سومین امام شیعیان جهان و یارانش در واقعه کربلا در سال ۶۱ هجری قمری برگزار می شود. نخل معادل فارسی نخل است. روایات مختلفی برای توضیح علت این نام گذاری وجود دارد، اما نزدیک ترین احتمال، استفاده از شاخه های درخت خرما در واقعه کربلا برای حمل پیکر امام حسین است. به هر حال برخی معتقدند این نامگذاری ممکن است به دلیل ساخت نخل های قدیمی از برگ و درخت خرما باشد و همچنین ممکن است قداست درخت خرما در بین ایرانیان باعث این انتخاب شده باشد. ریشه دقیق این آیین مشخص نیست، اما به احتمال زیاد این شیوه عزاداری به دوران صفویه و رسمی شدن مذهب تشیع در ایران بازمی گردد.
در این مراسم یک سازه چوبی بزرگ و سنگین که بر روی چهار تیر چوبی که دو طرف آن از چوب مشبک ساخته شده است، با وسایل مختلف تزیین شده است. قاب نخل چیزی شبیه اتاقک با سقف شیروانی است. این سازه نمادی از تابوت شهداست. چند روز قبل از مراسم نخل گردانی، در روز عاشورا، کارکنان تابوت نمادین را با پارچه های سیاه و سبز، برگ های مرتوس و دیگر گیاهان و گل ها، قاب عکس شهدای محل، آینه های کوچک و بزرگ و شال های رنگارنگ تزئین می کنند. به این کار نخل آرایی می گویند و هر عنصر و شیئی که برای تزیین استفاده می شود، معنایی نمادین و اشاره ای به افراد یا وقایع واقعه کربلا دارد. به عنوان مثال، نخل نماد پیکر امام، نیزه نماد تیرهایی است که در بدن امام وارد شده است، ناقوس ها نماد زنگ کاروان امام و علم نماد حضرت ابوالفضل هستند. سرو نماد قد و قامت امام علی، آینه نماد نور امام حسین و شال های رنگی نماد اتاق عروس قاسم بن حسن و… است.
مراسم عاشورا صرفا یک مراسم نخل گردانی نیست، بلکه این حرکت نمادین در واقع پایان ماجرای عزاداری و نمادی از حمل پیکر آن حضرت در ظهر عاشورا پس از شهادت است. در این مراسم که از صبح روز دهم محرم الحرام آغاز می شود، خیل عظیمی از مردم در حسینیه اجتماع می کنند و این اجتماع بزرگ یکی از جنبه های زیبای فرهنگی اجتماعی و مذهبی مراسم است که به آن جلوه خاصی می بخشد. ارزش و مکان در حضور این جمعیت نوحه و عزاداری، شربت پخش، سپند دود، گوسفند قربانی می شود و در این روز همه اهالی مهمان غذاهایی هستند که با صدقه و نذر و قربانی تهیه می شود.
آنچه مراسم نخل گردانی تفت را از دیگر شهرهای ایران متمایز می کند، پایبندی آن به تمام اصالت های این آیین از گذشته تا امروز است. علاوه بر این، حضور تعداد زیادی از مردم بومی و غیر بومی، ایرانی و خارجی و حضور خودجوش دسته (دسته عزاداری) این مراسم را بسیار خاص کرده است. راهپیمایی چند کیلومتری تا حسینیه عزاداری و نوحه سرایی می کند. وقتی به حسینیه می رسند مراسم به اوج خود می رسد. با ورود به دل جمعیت زیاد، در حالی که به نخل نزدیک می شوند، ناگهان سرعت می گیرند. سپس به همراه کسانی که قبلاً در آنجا ساکن شده بودند، زیر نخل می روند و آن را بلند می کنند و همه با گریه و زاری بر سر و سینه می کوبند. سپس نخل را سه پنج بار در حسینیه می چرخانند و در نهایت سر جای خود می گذارند.
اسکلت نخل ها در بقیه ایام سال در حسینیه و مساجد نگهداری می شود. اگرچه نخل گردانی در اکثر شهرهای خراسان جنوبی، سمنان، قم، شهرهای استان اصفهان و به طور کلی در مناطق کویری ایران رایج است، تفت قدیمی ترین و اصیل ترین نوع این مراسم را برگزار می کند. طی سال های اخیر تمهیداتی از سوی ارگان های مختلف برای حضور گردشگران خارجی در این رویداد اندیشیده است.
