مهرگان

بر اساس تقویم ایران باستان، روز شانزدهم هر ماه، مهر نامیده می شود. جشن مهرگان جشن مهر ماه مهر (هفتمین ماه سال) است. همچنین از آنجایی که یک سال به دو بخش گرم و سرد تقسیم می شود، نوروز جشن آغاز تابستان و مهرگان جشن آغاز زمستان است. بعد از نوروز، مهرگان مهمترین جشن سال است. این جشن یکی از قدیمی‌ترین و باشکوه‌ترین جشن‌های دوران باستان در ایران است و یادآور آیین میترائیسم است که مهر، میترا، مهر ایزد یا خدای نور، دوستی، عشق را می‌پرستیدند. میترا خدای بزرگ ایران و تمام سرزمینی بود که هندوآریایی ها در آن زندگی می کردند. این جشن به هزاره دوم قبل از میلاد باز می‌گردد و از اولین روزهای پاییز آغاز می‌شود، شش روز ادامه می‌یابد و در روز رام یعنی بیست و یکم ماه به پایان می‌رسد

زمان جشن مهرگان در تقویم هخامنشی و به احتمال زیاد قبل از آن روز اول مهر بوده است. اما امروز را به روز شانزدهم مهر نسبت می دهند. این روز به مهرگان همگانی یا مهرگان عمه نیز معروف است. این روز در قبایل مختلف که تقویم خود را دارند متفاوت است. مثلاً طبق طبری و گاهشماری سنتی یزد در نیمه بهمن (یازدهمین ماه سال) جشن گرفته می شود و بر اساس تقویم دیلمی در آخرین روز بهمن است. زرتشتیان بر اساس تقویم خود در روز دهم مهر ماه مهرگان را جشن می گیرند و مراسم ویژه ای برگزار می کنند. مهرگان دیگری نیز در روز بیست و یکم مهر ماه وجود دارد که به نظر می رسد متعلق به تقویم خوارزمی باستانی باشد. روزی که مهرگان تمام می شود، مهرگان ویژه یا مهرگان خاصه نام دارد. به جشن مغان یا جشن مغان معروف است

مهرگان نیز مانند نوروز دارای سه جنبه تاریخی، مذهبی و طبیعی یا نجومی است. از نظر نجومی، مهرگان چند روز پس از اعتدال شهریورماه که برداشت محصولات کشاورزی آغاز می شود، برگزار می شود. از نظر تاریخی، کاوه آهنگر که قهرمانی افسانه ای بود، ضحاک را شکست داد و فریدون در این روز به پادشاهی رسید. مهرگان نماد پیروزی حق بر باطل و عدالت بر ظلم است. این اعتقاد ریشه عمیقی در دین دارد. میترا یا مهر در فرهنگ ایرانی به معنای درخشندگی خورشید، عشق و دوستی است. مهر نیز حافظ عهد است و به عهد شکنان هشدار می دهد

در گذشته جشن مهرگان با جشن های خاصی برگزار می شد. موسیقی و آهنگ بخش مهمی از آن بود. مردم لباس های نو می پوشیدند که معمولاً سرخابی بودند و جمع می شدند. آنها با خود هدایایی داشتند که معطر کرده بودند و بسته بندی کرده بودند. پتوی سرخابی چیده شده بود و اشیای جشن مانند گل همیشه سبز، شاخه‌های درخت گز یا هائوما، میوه‌های قرمز رنگ مانند انگور، انار، سیب و به، غذاهای محلی، کتاب‌های اوستا، شاهنامه، حافظ، آیینه‌ها، آتشی مانند شمع. ، اسپند، زعفران، شیرینی، نان مخصوص، گلاب و نوشیدنی از عصاره هاوما می گذاشتند. پس از خوردن و آشامیدن، رقص گروهی اجرا شد. سرودهای مهرگان خوانده شد و در پایان به نشانه تجدید دوستی دست در دست یکدیگر گذاشتند

زرتشتیان امروز در آتشکده‌ها و نمازخانه‌ها گرد هم می‌آیند، غذاهای سنتی را تهیه می‌کنند، به نیایش می‌پردازند و مهرگان را در روز مهر ماه جشن می‌گیرند. جلال آل احمد، نویسنده نامدار ایران، جشن قلیشویی یا قالی‌شویی در مشهد را مربوط به مهرگان می‌داندشده است